Aktualności

Architektura militarna w krajobrazie Jury

Na terenie Zawiercia wystawione zostały schrony z czasów II wojny światowej. Umiejscowiono je w północnej części parku imienia Adama Mickiewicza, nieopodal Miejskiego Ośrodka Kultury.

Projekt przywrócenia schronów wojennych do użyteczności publicznej powstał z inicjatywy grupy sympatyków umocnień militarnych na Jurze. Tę pomysłową akcję przeprowadzili członkowie Towarzystwa Miłośników Ziemi Zawierciańskiej oraz lokalnego oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, przy współudziale i pomocy Urzędu Miejskiego w Zawierciu. Schrony, które obecnie usytuowane są w parku im. Adama Mickiewicza, wcześniej nie miały określonej lokalizacji, „porozrzucane” były w różnych częściach naszego miasta.

Tego typu budowle dokumentują historię Zawiercia, a przełom w ich szerszej prezentacji nastąpił w 2009 r. Do 2008 r. stanowiły „białą plamę” w historii naszego regionu. Prezentowane schrony są pierwszym etapem kontynuacji tworzenia nowego produktu turystycznego, promującego zwiedzanie fortyfikacji znajdujących się na jurajskich terenach ziemi zawierciańskiej.

Jeden z inicjatorów projektu, Maciej Świderski – wiceprezes TMZZ, wypowiedział się na temat wystawienia schronów w naszym mieście: „Obiekty te to pierwsze tego rodzaju umocnienia militarne na terenie Zawiercia. Umiejscowione one były na rogatkach miasta, zapomniane, zaniedbane, zasypane śmieciami i zdewastowane. Wystawienie tych schronów to podstawowa ścieżka zmierzająca do ochrony tych umocnień na Jurze. Wzbogacają one historię naszego miasta. Centrum Zawiercia to pierwszy krok, następne to działania na terenie Żerkowic, Ogrodzieńca itd. Całe przedsięwzięcie ma cel promocyjny oraz badawczy. Obiekty zostały wystawione do użytku publicznego, dla dorosłych i młodzieży. Co najważniejsze – Zawiercie stało się centrum ochrony umocnień militarnych na Jurze!”.

Schrony – potocznie zwane „bunkrami” – to obiekty wojskowe typu zakrytego, przeznaczone do prowadzenia ognia i obserwacji. Mogą być wykonane z ziemi, drewna, betonu, stali i żelbetu. Małe  produkowano w fabrykach i transportowano na miejsca przeznaczenia. Były świetnie zamaskowane, obsypane ziemią aż pod strop. Wchodziło się do nich z dobiegowych okopów. Żołnierz we wnętrzu schronu w pozycji stojącej doskonale mógł penetrować okolicę oraz prowadzić ogień z ręcznego karabinu maszynowego. Zaletą tych obiektów były niskie koszty budowy, małe zużycie cementu oraz elementów zbrojeniowych. Schronów jednoosobowych było kilka typów: z płaskimi półokrągłymi stropami oraz o różnych rozmiarach i wadze. Praktyczna i użyteczna charakterystyka tych schronów dała możliwość wykorzystania ich w każdym terenie.

Jak wygląda historia schronów zawierciańskich? Otóż wiosną 1944 r., przed spodziewaną ofensywą wojsk radzieckich ze Wschodu, okupacyjne władze niemieckie na terenach Polski przystąpiły z dużym rozmachem do rozbudowy linii fortyfikacji polowych okopów strzeleckich, rowów przeciwczołgowych i kilku typów schronów wojskowych. Budowle powstały w miejscowościach uznanych przez specjalistów niemieckich za strategiczne z uwagi na swoje położenie, np. skrzyżowania ważnych dróg, wzniesienia itp. Pod nadzorem żołnierzy robocze grupy dzieci, kobiet, mężczyzn i jeńców wojennych budowały linię obronną, określoną w terminologii wojskowej jako linia obrony B 1.

Z powodu niekorzystnego dla III Rzeszy przebiegu działań wojennych na frontach europejskich, w październiku 1944 roku wznoszenie pasma fortyfikacji na Jurze zostało wstrzymane. Nie spełniły się oczekiwania sztabowców niemieckich, a do obsady i obrony stanowisk brakło żołnierzy. Podczas ofensywy radzieckiej, w styczniu 1945 roku z pozycji obronnej wojska niemieckie wycofały się w kierunku III Rzeszy. Żelbetowe i ziemne zapory zostały opuszczone.

Po wojnie, aż do roku 1990, schrony wojenne nie były objęte żadną ochroną prawną. Wskutek tego niszczono je w różny sposób – całkowicie zasypano śmieciami, burzono ciężkim sprzętem, usuwano z pól. Obecnie, te ocalałe są ostatnimi reliktami wspomnień burzliwych lat II wojny światowej. Najczęściej spotykanymi na ziemi zawierciańskiej są tzw. Kochbunkry – schrony jednoosobowe, obserwacyjne, dostosowane do rzeźby Jury i jej pagórków oraz wychodni skalnych.

Pozytywnym przykładem działań społecznych są stowarzyszenia zajmujące się popularyzacją i konserwacją schronów polskich i niemieckich.