Aktualności

Karczma Płudy w Blanowicach

O jednej z istniejących karczm w Blanowicach wiemy z dokumentu historycznego z 1431 roku, w którym „Bolko, ks. opolski i jego ż.[ona] Elżbieta z Pilicy pragnąc powiększyć stan posiadania w kluczu pileckim nadają Niklowi Czenarowi miejsce pod budowę karczmy, w B.[lanowicach] między kuźnicami Zawiercką i Bilanowską oraz miejsce na założenie sadzawki na rz.[ece] Mostki, (…) W karczmie może sprzedawać mięso jak prawowity dz.[iedzic]. Pozwany winien odpowiadać, jak kmieciez B.[lanowic], przed włodarzem, wg pr.[awa] niem.[ieckiego]”. Tyle dokument zamieszczony w „Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu” (Kraków, cz. I., s. 113).

Pewnie karczma w Blanowicach, niekoniecznie ta, o której wzmiankuje przywołany dokument, istniała, ale nie odnotowano jej w innych dokumentach ani nie oznaczono na mapach. W przekazach ustnych mieszkańców Blanowic pojawia się mgliste wspomnienie, że karczma gdzieś istniała – lokowana jest najczęściej na ulicy Olędry, ale nikt ze wspominających nie może podać dokładnego miejsca. Wspomina się też dawniejszą karczmę na skrzyżowaniu dróg Kromołów – Pomrożyce i Blanowice – Skarżyce.
      
Przeglądając dokument „Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i Xięstwa Siewierskiego zrządzona z innych wielu mapp (…) przez Karola de Perthees pułkownika Woysk Koronnych i JKM.^ci Geografa 1787”, znajdujemy powyżej wspomnianego skrzyżowania na ulicy Pomrożyckiej, tuż przed szczytem wzniesienia, po lewej stronie ulicy – wówczas drogi traktowej „wolnej drogi królewskiej z miasta Kromołowa, do miasta Żarek” – że umiejscowiona tam jest „Karczma Płudy”. Z „Rejestru diecezjów” Franciszka Czaykowskiego z 1783 r. dowiadujemy się, że właścicielem Blanowic i Karczmy Płudy jest starosta lelowski, Ignacy Kalinowski. Znamy także nazwisko arendarza karczmy i jego rodziny, która mieszkała w karczmie – są to: „arendarz Kalma Jakubowicz, Gitla żona tegoż, komornik Jakob Malanowicz lat 40, Feygla, żona tegoż lat 25, Jakob Kalmanowicz lat 30, Bela żona tegoż lat 36”. Spis sporządził 16 stycznia 1792 r. dyspozytor blanowski, Walenty Zdziarski. Informacja ta znajduje się w dokumentach „Ludność żydowska województwa krakowskiego w czasie Sejmu Czteroletniego. Spisy z powiatów (…) lelowskiego z lat 1790-1782” (Kraków 2008).

Położenie karczmy w tym miejscu było korzystne, a biorąc pod uwagę, że w Blanowicach istniał browar, sądzę, że właściciel Blanowic korzystał także z prawa propinacyjnego. O browarze blanowskim można znaleźć wzmiankę w „Materiały do słownika historyczno-geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego”, pod red. Semkowicza, Czorta i Szumskiego (Wyd. PAU, Kraków 1939). W późniejszym czasie powstała gorzelnia, istnieć musiała przed 1852 r., skoro późniejszy właściciel Blanowic, ostatni przed uwłaszczeniem, Edmund Sygietyński, chcąc sprzedać Blanowice wraz z Pieckami w ogłoszeniu zamieszczonym w „Kurierze Warszawskim” z dnia 9 (21) 1852 r. informuje, że „Są do sprzedania, w każdym czasie z wolnej ręki dobra ziemskie Blanowice i Piecki (…) i dwóch łącznie zagospodarowanych folwarków mające, włącznie z lasami włók 17 obejmującymi, ogólnej powierzchni włók 63 miary nowo-polskiej, w dobrej glebie ziemi; ludności przeszło dusz 400, zabudowania dobre, ogród warzywny i owocowy, dostateczną pańszczyznę, tak pieszą jak i ciągłą; wodę źródłową, idącą na rurnicę gorzelni”. „W Dzienniku Urzędowym Guberni Radomskiej z dn. 11 (23) listopada nr 47 rok 1845 (s. 708) podany jest wykaz karczem i szynków w Powiecie Olkuskim za istniejące w myśl postanowienia Rady Administracyjnej z d. 11 (23) lipca 1844 r. uznawanych, do których patenta szynkarskie od dnia 19 czerwca (1 lipca) wydawane będą. A. Szynki i karczmy we wsiach z kościołami i przy traktach bitych i we wsiach więcej jak 20 dymów liczących – Blanowice 2. Biała Błotna, Biała Wielka (…)”. Z tego dokumentu wynika, że w Blanowicach z racji ilości domów mogły funkcjonować dwie karczmy, jedna przy trakcie, Karczma Płudy, a druga być może w samej wsi. Dziennik Urzędowy Gubernialny wspomina o karczmach i szynkach.

Karczma pełniła w dawnej Polsce role dzisiejszego motelu, gdzie podróżny mógł zjeść, przespać się i dać odpoczynek koniom, były karczmy także nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego i gospodarczego nie tylko wiejskiego.

Na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego wydanej w Petersburgu w1843 r., K2S7+8 Częstochowa, w narożniku skrzyżowania ulic Pomrożyckiej i Skarżyskiej, po północnej stronie widnieje znak topograficzny „karczma drewniana”.




().

Być może karczma została przeniesiona niżej pomiędzy rokiem 1787 r. a początkiem XIX w., kiedy mapę sporządzano?

Pozostałości „Karczmy Płudy” – wyraźne ślady fundamentów – możemy dostrzec na zdjęciach satelitarnych, o współrzędnych, 50 st., 30, min., i 78 sek., dł. geogr. Pn, oraz 19 st., 28 min., i 4 sek., szer. geogr. W.  Mając obraz zdjęcia satelitarnego, możemy dość dokładnie dokonać pomiaru fundamentów karczmy. Zastanawiające, gdzie była studnia, a prawdopodobnie żuraw, jako nieodłączny element karczmy. Najbliższa studnia znajdowała się w Pomrożycach, kolejna w Pieckach, a najdalsza we wsi Blanowice; możliwe, że karczma miała własną studnię. Nieopodal karczmy, kilkanaście metrów w kierunku Pn-W., na mapie z 1787 r. widnieje jeszcze jedno zabudowanie lub zabudowania, nieznanego przeznaczenia. Zdjęcia satelitarne ujawniają, że pozostałości fundamentów karczmy zostały rozwleczone pługami i innym sprzętem rolniczym. Miejsce, gdzie znajdowała się karczma i jej otoczenie, jest od dawna obszarem intensywnie eksploatowanym rolniczo. Sądzę, że karczma istniała jeszcze na początku XIX w.
  

Powołując się na Z. Glogera i jego „Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce” (t. II. s. 85, Warszawa 1907), patrząc na obrys fundamentów można sądzić, że jest to drugi rodzaj, typ karczmy, jaki wówczas budowano. „W typie drugim stan (stajnia, wozownia) był dobudowany nie z tyłu, ale w szczycie budynku karczemnego, jako szczytowe jego przedłużenie.

W obu typach miała karczma polska wzdłuż czoła budynku podsienie na słupach, (…)w typie drugim, aby wjechać do stanu, potrzeba było przejechać wzdłuż całe podsienie”. Ten typ karczm zachował się w Polsce do XIX wieku.
  
Po karczmach przy gościńcach, i na rozstajach dróg pozostały tylko nazwy i jedynie one świadczą o tym, że onegdaj była tutaj karczma. W najbliższej okolicy znajdziemy kilkanaście takich nazw, jak Czekanka, Pohulanka – Myszków-Światowid, Ostatni Grosz – dzielnica Częstochowy, Wygoda w Rzędkowicach. Po Czenarowej karczmie z 1431r. śladu materialnego, ani śladu w nazewnictwie nie pozostało. Być może ta karczma wybudowana nad Wartą, jak sugeruje wielu, była zalążkiem późniejszego Zawiercia.