Aktualności

Narodziny aktywności społecznej w Porębie Mrzygłodzkiej

Koniec XIX wieku w gminie Poręba Mrzygłodzka to czas wielkich przemian. W 1898 roku powstało Towarzystwo Akcyjne Górnicze, Odlewni Żelaza, Emalierni, Warsztatów Mechanicznych i Kopalń Węgla „Poręba”.  Przypływ kapitału przyczynił się do rozwoju fabryki. Zaczęły też kształtować się elity intelektualne, które przybywały do Poręby z hasłami pozytywizmu (praca u podstaw). Tak jak w wielu powstających osiedlach fabrycznych Zagłębia Dąbrowskiego, skupiały się one na osi fabryka-kościół.

Katolickie elity zaczęły wcielać w życie nową doktrynę „papieża robotników”, Leona XIII, ogłoszoną w encyklice Rerum Novarum. Pierwszym wielkim wyzwaniem była budowa kościoła (pionierskiego na obszarze współczesnej Poręby – erygowany w 1908 r.). Przed 1904 rokiem powstało też Chrześcijańskie Towarzystwo Dobroczynności „Hellena”. O pierwszych społecznych ochronkach (początkowych szkołach społecznych), do których uczęszczały dzieci robotników poniżej siedmiu lat, nie zachowały się żadne informacje. Wiemy jedynie o założeniu ochronki we wsi Krzemienda w 1917 r. Wyposażenie podarował inżynier Henryk Siwczyński, dyrektor Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn”, który przebywał tutaj często w domu letniskowym nad Czarną Przemszą (wójtem był wówczas Aleksander Erbe).

Początki straży pożarnej sięgają natomiast roku 1908, kiedy fabryka przejęła od Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie” dwie sekcje straży ogniowej. Pierwsza Ochotnicza Straż Ogniowa na terenie gminy powstała w tym samym roku w... Mrzygłodzie, który często nawiedzany był przez czerwonego kura. Tutaj do 1916 r. znajdowała się siedziba gminy Poręba Mrzygłodzka. Większość ludności utrzymywała się z rolnictwa. „Znudzone panie z towarzystwa” założyły Koło Gospodyń Wiejskich. Współcześnie KGW „wciska się” w stroje ludowe, jednak na początku XX w. poprzez działalność kół wprowadzano do wiejskich rodzin szeroko pojętą oświatę, w tym również w zakresie higieny zdrowotnej i racjonalnego prowadzenia gospodarstwa.

Miejscowe elity zdawały sobie sprawę, że na początku XX wieku poważnym problemem był brak podstawowego wykształcenia (jeszcze w 1938 r. kandydaci do władz gminnych podawali w rubryce „wykształcenie”, że ukończyli cztery klasy szkoły początkowej). Stąd brała się ich aktywność przy zakładaniu społecznych szkół początkowych – ochronek, a także fabrycznej szkoły zawodowej. W działaniach tych nie ograniczano się do obszaru gminy. Kiedy w Zawierciu powstała ośmioklasowa szkoła społeczna – gimnazjum męskie, w szeregu wspierających jej działalność stanęli również mieszkańcy gminy Poręba Mrzygłodzka, z ks. Franciszkiem Pędzichem na czele. Jednym ze sposobów zbiórki pieniężnej było przeznaczenie części zwyczajowych wydatków świątecznych (kartki z życzeniami) na pomoc finansową dla wspomnianego gimnazjum, prowadzonego przez Koło Polskiej Macierzy Szkolnej w Zawierciu.

Początki działalności kulturalnej w Porębie należy wiązać z kolei z powstaniem orkiestry kościelnej. Jej założycielem był organista Florencjusz Czapla (brat Kazimierza Czapli – pierwszego zawierciańskiego organisty i współzałożyciela chóru „Lira”), a instrumenty i mundury zakupiła dyrekcja miejscowej fabryki. W 1912 r. rozpoczęto budowę „Teatru”, który w okresie II Rzeczypospolitej pełnił funkcję Domu Ludowego i miejsca spotkań członków licznych organizacji o charakterze społecznym.

Informacje o świecie czerpano z gazet i książek. Oprócz prowincjonalnych czasopism, do książnic (bibliotek) urzędniczego kasyna fabrycznego oraz na plebanię trafiały gazety o zasięgu ogólnopolskim, takie jak „Gazeta Świąteczna” i „Przegląd Techniczny”. Początki XX wieku to również rozwój turystyki. Urzeczeni jurajskimi krajobrazami, urzędnicy fabryki w Porębie często urządzali wycieczki do Ogrodzieńca i nie tylko. Nic też dziwnego, że nazwiska porębian możemy odnaleźć wśród członków-założycieli Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Zawierciu w 1910 r. (np. Janina Giertych – żona dyrektora fabryki).

Podmiotem społecznego oddziaływania od zawsze była młodzież. To właśnie dla niej, z inicjatywy dyrektora Franciszka Giertycha (pradziadka znanego polityka Romana Giertycha), utworzono w 1909 r. ogródek jordanowski. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej pojawił się w Porębie kinematograf.

Okres II Rzeczypospolitej to czas nowych wyzwań społecznych. Nowe elity i odmienne uwarunkowania, pobudzające do aktywności społecznej w nowej rzeczywistości. Jeszcze po 1945 r. wykorzystywano bazę materialną utworzoną przez pierwszych animatorów działań na rzecz lokalnej społeczności. Zasłona zapomnienia skryła ich nazwiska: Franciszka Babina, Franciszka Giertycha, ks. Franciszka Pędzicha, Jana i Heleny Beciuk oraz wielu innych zapomnianych porębskich społeczników z początków XX wieku. Nie jest przypadkiem, że w późniejszym okresie wśród aktywistów społecznych w różnym przedziale czasowym pojawiają się te same nazwiska, np. Edwarda Beciuka, syna Jana (buchalter), który był w okresie międzywojennym członkiem OSP Poręba i pod koniec lat 30. pełnił funkcję jej komendanta. Jego siostra, Irena Putowska, też wymieniana jest jako działaczka kultury (jej mąż Jan Putowski, pierwszy bramkarz zawierciańskiej „Warty”, był znanym działaczem sportowym).

„Od zawsze” działalność społeczna elit intelektualnych skierowana była na obszary, które z uwagi na marazm finansowy zarówno państwo jak i władze gminne (samorząd) ustawiały w kolejce priorytetów bliżej końca. Dzisiaj archaicznie brzmiące słowa, takie jak dobroczynność i charytatywność, zastąpiono obco brzmiącym sponsoringiem. Niby inaczej, ale sprowadza się do tego samego. Nie tylko w dużych ośrodkach miejskich, lecz również w małych społecznościach lokalnych, obok urzędowych struktur pojawiali się społecznicy – zapaleńcy działający na rzecz swojego środowiska